Emerytury pomostowe - dla kogo i na jakich zasadach?

Czym są emerytury pomostowe?

Emerytury pomostowe to specjalny rodzaj świadczeń emerytalnych przeznaczonych dla osób wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Stanowią one swego rodzaju "pomost" pomiędzy zakończeniem aktywności zawodowej a osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. W 2023 roku nastąpiły istotne zmiany w przepisach dotyczących tych świadczeń, które warto znać planując swoją przyszłość emerytalną.

Dla kogo przeznaczone są emerytury pomostowe?

Emerytury pomostowe są skierowane do osób, które:

• Urodziły się po 31 grudnia 1948 roku
• Wykonywały prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienione w ustawie o emeryturach pomostowych przez określony okres
• Rozpoczęły wykonywanie tych prac przed 1 stycznia 1999 roku
• Po 31 grudnia 2008 roku wykonywały prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (dotyczy to zmian wprowadzonych w 2023 roku - zniesienie wygasającego charakteru emerytur pomostowych)

Prace w szczególnych warunkach - przykłady:

• Praca pod ziemią (górnicy)
• Praca w hutnictwie (hutnicy przy wielkich piecach, walcowniach)
• Praca w wysokiej temperaturze (powyżej 28°C)
• Praca przy produkcji szkła i ceramiki
• Praca w przemyśle chemicznym z narażeniem na substancje toksyczne
• Praca na statkach morskich
• Praca przy wydobyciu ropy naftowej i gazu ziemnego z platform wiertniczych

Prace o szczególnym charakterze - przykłady:

• Praca pilotów, nawigatorów i mechaników pokładowych
• Praca kontrolerów ruchu lotniczego
• Praca maszynistów pojazdów trakcyjnych
• Praca kierowców autobusów, trolejbusów i motorniczych tramwajów w transporcie publicznym
• Praca członków zespołów ratownictwa medycznego
• Praca nurków i kesoniarzy
• Praca funkcjonariuszy straży pożarnej

Pełna lista zawodów uprawniających do emerytury pomostowej znajduje się w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych z dnia 19 grudnia 2008 roku wraz z późniejszymi zmianami.

Warunki nabycia prawa do emerytury pomostowej

Aby uzyskać prawo do emerytury pomostowej, należy spełnić łącznie następujące warunki:

Warunki ogólne:

• Osiągnięcie wieku co najmniej 55 lat (dla kobiet) lub 60 lat (dla mężczyzn) - w niektórych zawodach wiek może być niższy
• Posiadanie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat
• Posiadanie ogólnego stażu ubezpieczeniowego (okresu składkowego i nieskładkowego) wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn
• Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 roku

Dodatkowe warunki:

• Rozwiązanie stosunku pracy (nie można pobierać emerytury pomostowej będąc nadal zatrudnionym u tego samego pracodawcy)

Uwaga! W wyniku zmian wprowadzonych w 2023 roku, zniesiono wygasający charakter emerytur pomostowych. Oznacza to, że prawo do emerytury pomostowej będą nabywały również osoby, które nie wykonywały prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 roku, lecz rozpoczęły je po tej dacie.

Wysokość emerytury pomostowej

Wysokość emerytury pomostowej obliczana jest według specjalnej formuły. Najważniejsze elementy wpływające na jej wysokość to:

• Podstawa obliczenia emerytury (kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego)
• Średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat
• Kwota środków zewidencjonowanych na subkoncie

Szczegółowy wzór na obliczenie emerytury pomostowej:

gdzie:

• EP - wysokość emerytury pomostowej
• SK - kwota składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury pomostowej
• ZK - kapitał początkowy
• ŚDT - średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat, ustalone według obowiązujących w dniu zgłoszenia wniosku o przyznanie emerytury pomostowej tablic średniego dalszego trwania życia

Ważne informacje dotyczące wysokości emerytury pomostowej:

• Minimalna wysokość emerytury pomostowej jest równa najniższej emeryturze określonej w ustawie o emeryturach i rentach z FUS
• Emerytura pomostowa podlega corocznej waloryzacji na zasadach określonych dla emerytur i rent z FUS
• Podczas pobierania emerytury pomostowej nadal gromadzone są składki na koncie emerytalnym w ZUS, co zwiększy wysokość emerytury powszechnej po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego

Jak ubiegać się o emeryturę pomostową?

Proces ubiegania się o emeryturę pomostową obejmuje następujące kroki:

Krok 1: Zgromadzenie niezbędnej dokumentacji

Do wniosku o emeryturę pomostową należy dołączyć:

• Świadectwa pracy potwierdzające wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
• Zaświadczenia wydane przez pracodawców lub ich następców prawnych, potwierdzające wykonywanie prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
• W przypadku niektórych zawodów - dokumenty potwierdzające posiadanie wymaganych kwalifikacji (np. licencje pilota, uprawnienia maszynisty)
• Dokumentację potwierdzającą ogólny staż ubezpieczeniowy

Krok 2: Wypełnienie i złożenie wniosku

• Wniosek o emeryturę pomostową (formularz EMP-P) można pobrać ze strony internetowej ZUS lub otrzymać w każdej placówce ZUS
• Wypełniony wniosek wraz z dokumentacją należy złożyć osobiście w placówce ZUS, wysłać pocztą lub złożyć elektronicznie przez platformę PUE ZUS
• Wniosek najlepiej złożyć z wyprzedzeniem (około 1 miesiąca przed planowaną datą przejścia na emeryturę pomostową)

Krok 3: Rozpatrzenie wniosku przez ZUS

• ZUS ma 30 dni na wydanie decyzji w sprawie emerytury pomostowej (w skomplikowanych przypadkach termin może być przedłużony do 60 dni)
• W razie wątpliwości ZUS może wezwać wnioskodawcę do uzupełnienia dokumentacji lub złożenia wyjaśnień
• ZUS może zwrócić się również do inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy o opinię w zakresie wykonywania prac w szczególnych warunkach

Łączenie emerytury pomostowej z innymi świadczeniami i dochodami

Emerytura pomostowa a praca zarobkowa

Otrzymywanie emerytury pomostowej wiąże się z pewnymi ograniczeniami dotyczącymi aktywności zawodowej:

• Emerytura pomostowa jest zawieszana, jeśli emeryt podejmie pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w zależności od tego, z którego tytułu została mu przyznana emerytura pomostowa
• Emerytura pomostowa nie jest zawieszana, jeśli emeryt podejmie inny rodzaj pracy niż wymieniony powyżej
• Wysokość przychodu z pracy zawodowej podczas pobierania emerytury pomostowej nie wpływa na zawieszenie świadczenia ani na jego zmniejszenie (nie ma limitów przychodu jak przy wcześniejszych emeryturach z FUS)

Emerytura pomostowa a inne świadczenia

Emerytury pomostowej nie można łączyć z:

• Inną emeryturą (w tym wcześniejszą emeryturą z FUS)
• Świadczeniem przedemerytalnym
• Zasiłkiem przedemerytalnym
• Nauczycielskim świadczeniem kompensacyjnym

Można natomiast łączyć emeryturę pomostową z rentą rodzinną.

Co się dzieje po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego?

Emerytura pomostowa jest świadczeniem czasowym, wypłacanym do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn). Po osiągnięciu tego wieku:

• Emerytura pomostowa przestaje być wypłacana
• Ubezpieczony nabywa prawo do emerytury powszechnej z FUS
• ZUS automatycznie przyznaje emeryturę powszechną (nie trzeba składać dodatkowego wniosku, chyba że ubezpieczony chce odroczyć moment przejścia na emeryturę powszechną)
• Składki emerytalne gromadzone podczas pobierania emerytury pomostowej zwiększają wysokość emerytury powszechnej

Najnowsze zmiany w przepisach dotyczących emerytur pomostowych

W 2023 roku wprowadzono istotne zmiany w ustawie o emeryturach pomostowych:

• Zniesienie wygasającego charakteru emerytur pomostowych - prawo do emerytury pomostowej będą nabywały również osoby, które nie wykonywały prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 roku
• Rozszerzenie ochrony przed wypowiedzeniem stosunku pracy - pracownikom wykonującym prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którym brakuje nie więcej niż 5 lat do osiągnięcia wieku uprawniającego do emerytury pomostowej, pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę
• Nowe uprawnienia Państwowej Inspekcji Pracy - rozszerzono kompetencje PIP w zakresie kontroli ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze

Zmiany te mają na celu zwiększenie ochrony pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach oraz zapewnienie ciągłości systemu emerytur pomostowych.

Podsumowanie

Emerytury pomostowe stanowią ważny element polskiego systemu emerytalnego, umożliwiający wcześniejsze zakończenie aktywności zawodowej osobom wykonującym prace szczególnie obciążające organizm. Najważniejsze aspekty emerytur pomostowych to:

• Są przeznaczone dla osób wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
• Umożliwiają przejście na emeryturę przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego
• Wymagają spełnienia określonych warunków dotyczących wieku, stażu pracy i rodzaju wykonywanej pracy
• Od 2023 roku nie mają już charakteru wygasającego
• Są wypłacane do momentu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, po czym zastępuje je emerytura powszechna

Warto pamiętać, że system emerytur pomostowych jest dość skomplikowany, a kwalifikacja konkretnych stanowisk pracy do kategorii prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze może wymagać specjalistycznej wiedzy. W razie wątpliwości zaleca się konsultację z ekspertem ds. emerytalnych lub pracownikiem ZUS.